درباره شهر تیتکانلو بیشتربدانیم

تیتکانلو (TÎtkanlo)) در 23 کیلو متری غرب شهر تاریخی قوچان و در فاصله 8.5 کیلو متری شمال فاروج (farûc )می باشد فاصله تیتکانلو از مرکز استان یعنی شهر بجنورد 151 کیلو متر و از تهران 845 کیلو متر است

. مختصات جغرافیائی در موقعیت میدان مرکزی « تیتکانلو » :
عرض جغرافیایی: 37.280665037° 16′ 50.39” N
طول جغرافیایی: 58.288594958° 17′ 18.94” E
ارتفاع از سطح دریا : 1216.70 m
این شهر در دامنه کوه شاه داغی (ŞahdaxÎ )قرار دارد که ارتفاع آن در بلند ترین نقطه ۲۱۰۵متر بالاتر از سطح دریا می باشد.
مرکز بخش تیتکانلو ، شهر تیتکانلو است. خبوشان قدیم را که امروز میتوان عظمت آنرا در آثار بسیار اندک سه منطقه: « خوجان » ، « خبوشان کنونی» ، « ویرانشهر(Vêyranşehr) تیتکان » و « منطقه چشمه دند (Dend)» روستای نقاب (Neqab)مشاهده کرد ، زمانی پایتخت اشکانیان بوده است . منطقه دند نقاب و دره ای که چشمه دایمی آب معدنی و آب شیرین دارد به دلیل وجود چشمه های فراوان و همیشه در دسترس توانسته سکونت گاهی برای تاریخ های مختلف بشری به شمار آید . بخش خبوشان امروز سکونت گاه مهاجران کُرد زبانی است که در زمان شاه عباس اول از مناطق کُردنشین شمالی در شمال غرب ایران بزرگ و پهناور در محدوده کشور ترکیه و سوریه کنونی به مناطق شمال شرقی ایران جهت حفظ مرزها مهاجرت کرده اند.در این بخش تعداد محدودی روستای ترک زبان از جمله اسفجیر،کوران ترکیه وجود دارند. مرکز بخش خبوشان شهر تیتکانلو که وجه تسمیه آن به معنای تیتکان یا تیتک آنیان ” آورندگان نوزاد ” می باشد .که در انتها به تفصیل به آن پرداخته شده است.

بیشینه تاریخی :
قدمت تیتکانلو به 400 سال می رسد و موسسان آن 4 برادر بودند که اسم یکی از آنها قره محمد لو (Qeremuhemedlû) بوده است تیتکانلوئی ها از کرمانجهای طایفه بادلانی (BadêlanÎ)یا بادینانی (BadÎnanÎ)می باشندکه این طایفه در روستاهای یام (Yam)، خبوشان (xebûşan)، چری ( čirÎ )، و سایر روستاهای کرد نشین اطراف فاروج می باشند. کرمانجهای بادلی از منطقه الشگرد ( elişgerd)در شرق ترکیه که زازا (Zaza )زبان و شیعه بودند به ایران انتقال یافته اند. اکثر بادلانی ها در محدوده تلاقی مرزهای سه کشور ترکیه و عراق و سوریه قرار دارند.
کل بادلی های ایران تقریبا 10 هزار نفر هستند که دو سوم آنها که حدود 6600 نفر است در خراسان و بقیه در رودبار ساکن هستند
نام اصل ایل تیتکان ” توتکان (Tûtkan)” با تلفظ خاص « ت » کرمانجی که بین « ت » و « د » می باشد
کوه مشهور منطقه قله ی شاهداغی (شامداغی) است. این کوه به ارتفاع ۲۱۰۵متریکیازمهمترینقلههای قوچان است.
تیتکانلو قبل از ۸ آبان ۱۳۸۸ یکی از روستاهای استان خراسان شمالی محسوب می‌شد ولی از این تاریخ، طبق مصوبه دولت وقت به شهر ارتقاء پیدا کرد. شغل اغلب مردم این منطقه کشاورزی می‌باشد. با وجود جمعیت ۴۰۰۰ نفری این شهر، عدم وجود جاده ارتباطی مناسب در شان آن با شهرهای مجاور همچون قوچان و شیروان، موجب شده سالانه چندین نفر از اهالی شهر در حین تردد در جاده‌های مواصلاتی این شهر، دچار سانحه شده و جان خود را از دست دهند.

بافت جمعیت:
تیتکان کنونی به علت احداث چاه های عمیق از دهه چهل شمسی به بعد پذیرای چهار دسته جمعیت مهاجر بوده که باعث رشد جمعیتی در آن گردیده:
۱- جمعیتی که اصالتا از سرحد شیروان و عمدتا از گنداب(Gendab)،قوش قلعه (qoşqelaê)و اطراف آن بوده اند ، مطلعین محلی ابراز داشته اند که از منطقه قوش قلعه بازماندگان بیماری مرگی به باجگیران، تیتکان و اوزدک (Ozdek)مهاجرت میکنند (کُرمانج ها به هر بیماری واگیر ناشناخته مانند وبا که مرگ ومیر بالایی بجا می گذاشته عنوان مرگی می داده اند)- این گروه قبل از دهه چهل در تیتکان سکنی گزیده اند.

۲-گروه صنعتگران و ابزار سازان و همچنین کارمند های دوایر دولتی که عمدتا بعد از دهه چهل آمده اند.

۳- گروه عشایر کرمانج که در مسیر کوچ بعلت آبادانی روستا و و برخوردار بودن از مدارس و هم زبانی تیتکان را برای یکجا نشینی انتخاب کرده اند.

۴- خانواده هایی از روستاهای اطراف مانند یام،نقاب،خبوشان و …کهبعلتبرخورداریازامکانات بیشتر به جای مهاجرت به شهرهایی همچون قوچان ، تیتکان را برای سکونت انتخاب کرد ه اند. در مجموع تیتکان با همه مولفه های فوق توانسته در پنج دهه اخیر از رشد مثبت جمعیتی( شامل مهاجرت به درون و زاد و ولد ) برخوردار شود و امروز دومین نقطه شهری شهرستان فاروج و مرکز بخش خبوشان می باشد.

منابع آب:
– در سالهای قبل چشمه دند که در بخش اول به آن اشاره شد دارای چنان آب فراوانی بوده که در محل غسل خانه قدیم تیتکانلو که اکنون ساختمان سر پا ولی به شدت آسیب دیده آن موجود است یک آسیاب قدیمی از آن به چرخش در می آمده است ولی در سالهای اخیر هیچ اثری از این آسیاب وجود ندارد و آب آن چشمه به قدری کاهش پیدا کرده که بخش محدودی از باغاتی که مربوط به روستای نقاب است را سیرآب می کند و به هیچ عنوان به تیتکانلو نمی رسد
– منبع بعدی آب تیتکانلو از رودخانه فصلی تامین می شود که از کوههای روستای اسفجیر (ÊsficÎr)و کوران (Kûran)سرچشمه می گرفت و به منطقه ای به نام النگ لیلی (OlengêlêÎlÎ )که در سفرنامه ناصرالدین شاه نیز از آن اسم برده شده است هدایت میشد و در نهایت به رودخانه اترک می ریخته است بر اثر این رودخانه تا حدود 25 سال قبل از این سطح آب زیر زمینی در ناحیه این النگ به قدری بالا بود که بنده در سن 7-8 سالگی وقتی چوب شبانی خودم را با وزن خودم در زمین فرو کردم از اطراف چاله ایجاد شده آب تراوش کرد و کل چاله در عرض یکی دو دقیقه پر آب شد .
هم اکنون از این النگ خرم هیچ اثری وجود ندارد و همه توسط کشاورزان به زیر کشت در آورده شده است در سالهای اخیر چنان آب رودخانه کم شده است که درگیریهائی بر سر میزان بهره برداری از این رودخانه بین روستاهای بالا دست مانند دربند و حصار و اهالی تیتکانلو در می گرفت ولیکن بالاخره با ساخت یک کانال که از روستای اسفجیر شروع و تا باغات تیتکانلو ادامه داشت سهم هر روستا مشخص شد و درگیریها نیز به شدت کاهش یافت هم اینک این رودخانه بسته به بارندگی گاهی تا مرداد و گاهی نیز به زحمت تا خرداد آب دارد.
مردم تیتکانلو به خاطر پیگیریهای آقای ذاکری نماینده وقت مردم قوچان که منجر به ساخت این کانال شده است به ایشان ارادت خاصی دارند و ساخت این کانال در یکی از سالهای وکالت ایشان در مجلس اتفاق افتاد .
– منبع دیگرآب تیتکانلو ازقناتهایی بودکه درقبل وجودداشتنددر تیتکانلو تعدادی قنات وجودداشت که آخرین آنها 20 سال قبل کاملاخشک شد در پای هرقنات محدوده ای که به نسبت آب آن قنات بود باغ و زمین جهت کشت وکاروجودداشت که خیلی محدودبود.
– آخرین منبع آب کشاورزی تیتکانلو در 40 سال اخیر ازحفرچاه های عمیق به کمک تکنولوژی حفاری بود که گاهابه عمق 80 تا 100 مترنیزمی رسیدباحفر این چاه ها انقلابی دربخش کشاورزی تیتکانلو رخداد و زمین های کشاورزی فراوان به صورت هرساله به زیرکشت رفت و مدتی به این صورت اقتصاد تیتکانلو رابه شدت تحت تاثیر گذاشت که این موضوع عواقب بسیار بدی هم به همراه داشت که دربخش مربوطه به آن پرداخته خواهدشد.

کشاورزی :
به دلیل استفاده از آب فراوان چاه های عمیق موجود در تیتکانلو در دهه های 50 تا انتهای 70 کشت گندم ، جو ، چغندر قند ، یونجه و در این اواخر باغ انگور به سرعت رو به گسترش نهاد ولی به دلیل اقلیم خاص آن ، درخت چه های انگور اگر در زمستان محافظت نمی شد دچار سرما زدگی می شد و کلا خشک می شد به این خاطر این درخت را طوری پرورش می دهند که مانند بوته بر روی زمین رشد کند تا بتوان در پائیز بعد از هرس کردن ، آن را با خاک پوشاند و این امر انرژی بسیاری از باغداران می طلبید از طرفی شیوه آبیاری غرق آبی سنتی آب فراوانی را به صورت تبخیر و نفوذ در زمین هدر می داد و همچنین کاهش نزولات آسمانی در سالهای اخیر باعث فرکش کردن آب چاه های عمیق شد طوریکه تعدادی زا چاه ها به کلی خشک شدند و به تبع آن باغهای اطراف آن چاه ها نیز یکی پس از دیگری خشک شدند طوری که اینک کمتر از خرمی گذشته می توان در آن دید .و اگر مسولان کشوری برای این مورد فکری اساسی نداشته باشند به زودی تمام باغات آن خشک خواهند شد. در سالهای اوج فراوانی َآب چاه های کشاورزی کشمش بسیار مرغوب تیتکانلو زبانزد عام و خاص شده بود. هم اکنون نیز این محصول به از نظر آنالیز غذائی آزمایشگاه های مواد غذائی دارای املاحی است که از محصول سایر بخشهای درای این محصول مرغوب تر است .

دامپروری :
مردم تیتکانلو در کنار کشاورزی و باغداری به دامپروری نیز مشغول هستند که برای چرای دامهای خود از دامنه های کوه شاه داغی که در شمال آن قرار دارد استفاده می کنند علاوه بر آن از ته مانده زمینهای کشاورزی و باغات انگوری نیز برای این منظور استفاده می کنند. علاوه بر این بخش از دامپروری پرورش دامهای بزرگ مانند گاو گوشتی و شیری نیز در اغلب منازل انجام می شود.

صنایع دستی :
در برخی از خانوارهای تیتکانلو زنان به کار بافتن قالی و گلیم سایر مصنوعات مشغول هستند و از این طریق بخشی از در آمد خانواده را به عهده دارند از جمله این صنایع به شرح زیر است.

گلیم :
گلیم بافی از صنایع قدیمی در تیتکانلو است دراصطلاح محلی گلیم ها را پلاس می گویند بافت پلاس بوسیله کارگاه هایی افقی ودر روی زمین بوده است . که نمونه های مختلفی داشته و بهترین آنها نوعی است که تار و پود آن از پشم طبیعی باشد ولی نوعی نیز وجود دارد که تار انها بوسیله نخهای آماده که از بازار خریداری می شد و پود آن از پشم رنگ شده ساخته تشکیل می شد و نقشهای بی نظیری که مختص کرمانجهای منطقه است را بر روی آن خلق می کردند. گلیم مرغوب از پشم ونامرغوب آن از رشته های پتو کهنه با رنگ آمیزی استفاده می شد. در زیر دو طرح از طرحهای مختص کرمانجهای منطقه ارائه شده است. رنگهای شاداب بکار برده در آن بسیار قابل توجه است و از دید روانشناسان قابل واکاوی می باشد

طرح یا چین گل باغی golêbaxÎ طرح یا چین پژالpejal

ورزش و پهلوانان :

کشتی چوخه از اولویت ورزشی کُرمانج هاست و به تبع آن در تیتکانلو نیز چنین است. قدیمی ترین و تاریخی ترین گود کشتی خراسان شمالی و قوچان بر روی تپه امام مرشد در ۳ کیلومتری حاج تقی قرار دارد . این ورزش به دلیل درگیری های مداوم این مردم با همسایگان غیر متمدن خود جهت آمادگی مردان یک ضرورت بود به این دلیل جوانان در هر گردهمائی مانند عروسی و مخصوصا نوروز با یکدیگر گلاویز می شدند و جنگهای تن به تن را تمرین می کردند و در ضمن آمادگی جسمی خود را حفظ می کردند
از پهلوانهای بخش خبوشان میتوان در روستای نقاب قوچان مرحوم محمد پهلوان نقابی مرحوم پهلوان سلیمان رهنما نقابی (که بر اثر صاعقه فوت نمودند)و در دهه اخیر حسین تقدیسی از پهلوانان منطقه بوده است . و در تیتکان میتوان مرحوم موسی الرضا رحمانی وصفی پهلوان نام برد. همه ساله در روز 14 فروردین در گود امام مرشد پهلوانهای روستاها و شهرهای اطراف برای تصاحب جوایز آن با یکدیگر کشتی های زیبائی می گیرند و مانند مسابقات جهانی محل عرضه فنهای جدید می باشد.
گاهی هم جوانان تیتکانلو در مقطعی از زمان به والیبال علاقه بسیار نشان دادند و در سالن ورزشی و سایر زمینهای اطراف ورزش والیبال بسیار رونق داشت که در زیر عکسی از مراسم مسابقات والیبال ستادهای نماز جمعه خراسان شمالی گذاشته شده که در آن تیم تیتکانلو نایب قهرمان شد و در مقطعی دیگر نیز ورزش فوتبال در بین جوانان رونق یافت ولی کشتی با چوخه همچنان یکی از پایه های ورزش تیتکانلو است.

موسیقی:

حاج حسین یگانه مدتی از عمر خود را در تیتکان گذرانده است. همچنین اباصلت که از صنعتگران و ابزار سازان کشاورزی یکی از اساتید برجسته در زدن دوتار کردی است . اصغر باکردار خواننده کرمانج ها متولد تیتکان است. و در مقطعی نیز حجت محبوب نیز به آواز خوانی می پرداخت.
عزاداری محرم حسینی :
در تیتکانلو سه مسجد وجود دارد که در ایام محرم از شب اول محرم مردم تیتکانلو هر سه مسجد مراسم عزاداری برگزار می کنند که در هر کدام یک روحانی و مبلغ دینی از درسهای عاشورا مطالبی بیان می کند و بعد از ذکر مصیبت و عزاداری به همت مردم حومه هر مسجد یک شامی که عمدتا حلیم مخصوص منطقه است به عزاداران داده می شود و در شب هفتم محرم به بعد هیات هر دو مسجد در مسجد سوم گرد هم می آیند که میزان جمعیت در آن مثال زدنی است
در روز عاشورا نیز تمامی هیاتهای هر سه مسجد به سمت امام زاده نورالله بعد از روستای حاجی تقی رفته و عزاداری باشکوهی به همراه هیاتهای روستاهای اطراف مانند هیات یام ، حاجی تقی و مرغزار برگزار می کنند و عزای اباعبدالله الحسین (ع) را به آن امام زاده تسلیت عرض می کنند در زیر تصاویری از عزاداری مردم تیتکانلو ارائه می گردد.

امکانات :

1- درمانگاه روستائی: این درمانگاه حدود حد اقل 40 سال قبل ساخته شده است و د راوایل افتتاح از یک دکتر هندی در آن استفاده شد که در سالهای آینده به دلیل افزایش سطح سواد و افزایش تحصیل کرده های پزشکی از وجود پزشکان زبر دست کشور خودمان استفاده شد
2- دبستان : تاریخ افتتاح دبستان در تیتکانلو به حد اقل 50 سال قبل بر می گردد که از اولین معلمان آن آقای اسماعیل زاده و خواجه آبادی بودند هم اینک دبستان پسرانه و دخترانه به طور جداگانه وجود دارد
3- مدرسه راهنمائی: هم اینک یک مدرسه راهنمائی دخترانه و یک مدرسه راهنمائی پسرانه در تیتکانلو وجود دارد
4- دبیرستان : هم اینک یک دبیرستان پسرانه و یک دبیرستان دخترانه در رشته علوم انسانی در تیتکانلو مشغول به کار است
5- باشگاه ورزشی: سالنی سر پوشیده و مناسب برای ورزشهای سالنی در مدخل ورودی از جاده قوچان واقع است
6- بانک : بانک ملت از اولین بانکهائی بود که در تیتکانلو شعبه داشت و پس از آن بانک کشاورزی که هم اینک هم وجود دارد در آن مشغول به کار است
7- نانوائی: تعداد نانوائیهای آن به 4 عدد می رسد. و از زمان گسترش نانوائی دیگر بازار تنور و پختن نان توسط مادران تعطیل شد و کار تنورسازان نیز مختل شده است و مجبوریم از نان ماشینی استفاده کنیم هر چند انصافا کیفیت نان بعضی از نانوائی های آن کمتر از نان دست پخت مادران ما نیست
8- فروشگاه مرزنشینان : این فروشگاه از حدود سالهای 1373 در تیتکانلو افتتاح شد ولی اخیرا به دلیل مشکلات مالی شعبه تیتکانلوی خود را جمع آوری کرده است
9- شهرداری: پس از ارتقا روستای تیتکانلو به شهر ، شهرداری نیز به این شهر وارد شد که از آن زمان به بعد امور نظارت بر ساخت و سازها و به سازی بافت فرسوده و همچنین جمع آوری زباله های خیابان واصلاح معابر در دستور کار قرار گرفت
10- اداره پست : اداره پست تیتکانلو یکی از قدیمی ترین ادارات آن می باشد
11- مهد کودک وابسته به بهزیستی: این سازمان نیز قدمتی حدود 40 ساله دارد. و هر ساله تعدادی از کودکان جهت اولین تمرین زندگی اجتماعی در خارج از خانه را در این مکان تجربه می کنند

گردشگری:
1- کوهنوردی :شهر تیتکانلو می تواند هدف هیاتهای کوهنوردی منطقه ، ایران و یا جهان باشد این مهم به دلیل وجود کوههای بکر این منطقه است. همچنین در کوهستان تیتکانلو پرتگاهی وجود دارد به نام ” حلق(Helq)” که می تواند برای صخره نوردی بسیار مناسب باشد.
2- طبیعت گردی : کوهستان تیتکانلو دارای حیاط وحش بکر و دست نخورده ای است که پرندگانی مانند قرقاول و کبک در آن به وفور یافت می شود . ییلاق اطراف چشمه دند که آب شیرین و گوارئی دارد و مردم زیادی جهت گذراندن تعطیلات به آنجا مراجعه می کنند
3- در اواخر مرداد تا 20 شهریور انگور بی نظیر این منطقه پذیرای مهمانان خواهد بود و خستگی راه هر رهروئی را از تنش می زداید از اواخر شهریور تا اواسط مهر همه مردم به یک باره شروع به جمع آوری محصول انگور خود می کند که شور و نشاط و جنب و جوش مردم در آن روزها دیدنی است که دست کمی از مراسم گلاب گیری کاشان ندارد و می توان در زمینه ترتیب دادن تورهای گردشگری در این زمان فعالیتهای فراوانی کرد

تصاویری از برداشت انگور در باغات منطقه و شیوه تهیه کشمش از انگور بی دانه

نمونه لباس زنان کرمانج تیتکانلو در گذشته نه چندان دور
امروزه جهت مراسم عروسی از این لباسهای فاخر و گرانقیمت استفاده می شود